چند سالی است سرمایه‌گذاری در اسپک یا شرکتهای چک سفید جذابیت زیادی یافته است. اما اسپک چیست؟ سرمایه‌گذاری در اسپک چه مزایا و معایبی به همراه دارد؟
واژه اسپک (SPAC) مخفف عبارت «شرکت با هدف ویژه تملک» (Special Purpose Acquisition Company) است. اسپک را گاهی «شرکت چک سفید» (blank Cheque company) هم می‌نامند.
فرآیند ورود شرکت‌ها به بورس معمولا بسیار دشوار و زمان‌بر است. اسپک به یک شرکت خصوصی علاقمند به ورود به بورس امکان می‌دهد این فرآیند را بسیار سریع‌تر طی کند و به سرعت وارد بورس شود. اما چطور؟
چرا یک اسپک شکل می‌گیرد؟
به طور خلاصه، اسپک یک شرکت فاقد عملیات تجاری و نیز فاقد دارایی است که وارد بازار بورس می‌شود و هدفش، تملک یک شرکت خصوصی دیگر و وارد کردن آن به بازار بورس است.
اسپک را می‌تواند همانند یک پوسته نامید که درونش خالی است. این شرکت اقدام به عرضه اولیه سهام (IPO) می‌کند و وارد بورس می‌شود. در گام بعد، اسپک باید یک شرکت فعال دیگر که هنوز وارد بورس نشده را تملک کند. به این ترتیب، این پوسته پٌر می‌شود. در واقع اسپک به خاطر تملک یک شرکت دیگر، ارائه‌کننده محصول یا خدمت به بازار خواهد بود.
چهار مرحله اصلی اسپک
اسپک از ابتدای شکل‌گیری تا ادغام با شرکتی دیگر، ۴ مرحله مجزا را طی می‌کند. این چهار مرحله به ترتیب عبارتند از:
- تاسیس اسپک
- عرضه اولیه سهام (IPO)
- جستجو برای شناسایی شرکتی مناسب برای تملک و ادغام
- ادغام با شرکت تملک شده
واکاوی چهار مرحله اصلی حیات اسپک
چندین شریک با هم به ایجاد یک اسپک می‌پردازند. این تیم مدیریتی را در اصطلاح «اسپانسر» (sponsor) اسپک می‌نامند. اسپانسرها در واقع هسته اصلی اسپک هستند.
در گام بعد، اسپک اقدام به فروش عرضه اولیه (IPO) سهامش به سرمایه‌گذاران می‌کند. این سهام با عنوان «واحد» (unit) به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شود.
قیمت هر «واحد» معمولا ۱۰ دلار است. هر واحد شامل «سهم» (share) و نیز «ضمانت» (warranty) است. منظور از ضمانت، این است که خریدار هر واحد می‌تواند سهام عرضه‌شده اسپک پس از تملک شرکت خصوصی را به قیمتی کمتر از بازار بخرد!! در واقع این ضمانت را می‌توان نوعی «حق تقدم» در خرید سهام دانست. پس از این عرضه اولیه، سهام اسپک در بازار بورس عرضه می‌شود.
پول جمع‌آوری شده در این فرآیند در یک صندوق امانی (trust) قرار می‌گیرد. این پول معمولا در اوراق قرضه کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌شود. تیم مدیریتی (یا همان اسپانسرها) معمولا حداکثر ۱۸ تا ۲۴ ماه فرصت دارند برای شناسایی و تملک شرکتی دیگر اقدام کنند.
اگر تملک مورد نظر صورت نگیرد، اسپک منحل می‌شود. در این صورت، سهامداران می‌توانند پول خود را پس بگیرند.
اما اگر تیم مدیریتی موفق شد یک شرکت خصوصی را تملک کند، در اصطلاح فرآیند «اسپک‌زدایی» (De-SPAC) صورت می‌گیرد. در این فرآیند، اسپک با شرکت ادغام‌شده به حضور در بورس ادامه می‌دهد.
سهامداران اسپک
پس از این فرآیند، سهامداران دو گزینه دارند:
- همچنان سهامدار باقی بمانند
- سهام‌شان را بفروشند.
اگر اسپک موفق به جذب شرکتی خوب بشود، ارزش سهامش بالا می‌رود. در این صورت، سهامداران می‌توانند از «ضمانت» (حق تقدم) برای خرید سهام با قیمتی پائین‌تر استفاده کنند.
اما اگر اسپک با موفقیت چندانی روبرو نشود و ارزش سهامش پائین بیاید، سهامداران متضرر می‌شوند.
الگویی نه چندان جدید
همان طور که گفته شد، هدف یک اسپک، کوتاه کردن فرآیند طولانی پذیرش یک شرکت در بورس است. از سوی دیگر، تخصص مدیران یک اسپک می‌تواند به موفقیت بیشتر شرکت تملک شده کمک کند. با وجود اینکه در یکی دو سال اخیر، اسپک خیلی سر زبان‌ها افتاده، این الگو چندین دهه پیش در بازارهای مالی تعریف شد. اما کلاهبرداری‌های زیاد صورت گرفته در این زمینه موجب شد سرمایه‌گذاران نسبت به آن بدبین شوند.
به همین دلیل، کمسیسیون اوراق بهادار و بورس (SEC) ایالات متحده در سال ۲۰۱۱ یک سری تغییرات را در قوانین مربوط به اسپک داد تا از کلاهبرداری‌ها جلوگیری کند. امکان پس گرفتن پول توسط سرمایه‌گذاران، آن هم پیش از تملک شرکت توسط اسپک از جمله این اصلاحات بود.
ریسک‌های سرمایه‌گذاری در اسپک
اسپک نیز همانند سایر انواع سرمایه‌گذاری در یک شرکت نوپا، با ریسک بیشتری نسبت به شرکتهای جاافتاده برخوردار است.
به همین دلیل، اگر قصد سرمایه‌گذاری در یک اسپک را دارید، حتما باید به سه مورد مهم در این زمینه توجه کنید:
۱. تیم مدیریت (اسپانسر)
وجود افرادی سرشناس و خوشنام در صدر تیم مدیریتی یک اسپک می‌تواند خیال‌مان را تا حدی درباره آینده اسپک راحت کند. در چند سال اخیر شاهد حضور مدیرانی سرشناس در راه‌اندازی چندین اسپک بودیم که برای نمونه می‌توان به افراد بیل اکمن (Bill Ackman) که در گذشته مدیر یک صندوق معروف پوشش ریسک بود و یا چامات پالیهاپیتیا (Chamath Palihapitiya) که یکی از مدیران ارشد فیسبوک بود اشاره کرد.
تیم مدیریتی از طریق سهامی که با تخفیف می‌خرد، پاداش می‌گیرد. به طور معمول ۲۰ درصد از سهام اسپک به تیم مدیریتی می‌رسد. این سهام پاداش را در اصطلاح پروموت (promote) می‌نامند.
مثلا در سوشال کپیتل (Social Capital) که یک اسپک معروف است، اسپانسرها هر سهم را به قیمت یک سنت خریدند، در حالی که سهامداران معمولی بابت هر سهم ۱۰ دلار پرداخت کردند.
همین امر موجب ایجاد انگیزه در آنها برای تلاش به منظور موفقیت اسپک می‌شود، زیرا صرفا با بالا رفتن ارزش سهم می‌توانند به سود خوبی دست یابند.
۲. شرکت هدف تملک
در فرآیند معمول عرضه اولیه سهام (IPO) نهادهای نظارتی بورس، بانک‌های ضامن خرید و نیز سرمایه‌گذاران به بررسی دقیق جزئیات شرکتی که قصد ورود به بازار بورس را دارد می‌پردازند. با این وجود، در شیوه اسپک این بررسی‌ها به مراتب کمتر است.
مدیران اسپک پس از بررسی، اقدام به انتخاب یک شرکت هدف می‌کنند. سپس جزئیات بیشتری درباره دلیل این انتخاب در کنار گزارش‌های مالی و عملکرد آن شرکت را منتشر می‌کنند.
در این مرحله، سهامداران اسپک باید به دقت به بررسی این گزارش بپردازند تا با شرکت هدف بیشتر آشنا شوند.
پس از اینکه اسپک اقدام به معرفی شرکت هدف برای تملک کرد، سهامداران اسپک دو گزینه اصلی دارند.
- ادامه سهامداری
- واگذاری (redeem) سهام
اگر به این نتیجه برسید که شرکت هدف برای تملک به نظرتان جذابیت سودآوری مورد نظر را ندارد، می‌توانید سهام‌تان در اسپک را بفروشید. البته یک نکته مهم در این میان وجود دارد و آن هم، قیمت واگذاری سهام است.
گفتیم که هر سهم اسپک در عرضه اولیه معمولا به قیمت ۱۰ دلار به فروش می‌رسد. قیمت هر سهم در بازار سهام پس از عرضه اولیه ممکن است بیشتر یا کمتر باشد.
فرض کنید نتوانستید سهام یک اسپک را در عرضه اولیه بخرید. در عوض، آن را در بازار سهام به قیمت هر سهم ۱۲ دلار می‌خرید. حالا اگر قصد واگذار این سهام را دارید. قیمتی که برای هر سهم به شما پرداخت می‌شود، دقیقا همان قیمت زمان عرضه اولیه (در اینجا ۱۰ دلار) خواهد بود. این بدان معناست که به ازای هر سهم ۲ دلار ضرر خواهید کرد. البته ممکن است قیمت هر سهم اسپک در بازار کمتر از قیمت عرضه اولیه باشد. در این صورت، با واگذاری آن حتی به سود هم خواهید رسید.
۳. هزینه فرصت
برای هر سرمایه‌گذاری باید به هزینه فرصت آن هم توجه کنیم. سرمایه‌گذاری ۱۰۰ دلاری در یک اسپک به این معناست که از سرمایه‌گذاری آن مبلغ در سهام دیگر محروم می‌شوید. به همین دلیل، حتما باید به ارزش سرمایه‌گذاری در اسپک توجه کنید.
- منبع: مجله فردا (راهنمای اقتصادی برای فارسی‌زبانان ساکن کانادا)
- در اپیزود ۳۱ از پادکست پرسه‌زنی در بازار، این ایده جالب عمیقتر توضیح داده شده: این SPAC چیست که همه بازار دیوانه اوست؟
- صفحه ویکی‌پدیای انگلیسی
جهت مشاهده تصویر بزرگ، روی تصویر بالا کلیک کنید.