«مغالطه قمارباز» (Gambler’s fallacy) استدلالی است که می‌تواند همه انسان‌ها از ورزشکار گرفته تا مامور پلیس را تحت تاثیر قرار دهد و با ایجاد سوگیری‌های ذهنی فریبنده، فرد را به پیش‌بینی الگوهایی سوق می‌دهد که در واقعیت وجود ندارند.
۱۵ سال پیش، مردم ایتالیا نوعی عجیب از هیستری جمعی را تجربه کردند که با نام ” تب ۵۳” شناخته می شود. جنونی که در مورد بخت آزمایی در این کشور اتفاق افتاد. بازیکنان می توانند از میان ۱۱ چرخ رولت مختلف که در شهرهایی از جمله باری، ناپل یا ونیز قرار دارند، دست به انتخاب بزنند. بعد از انتخاب چرخ ها، می توانید شروع به بازی کنید و روی مجموعه ای از اعداد بین یک تا ۹۰، شرط ببندید. شانس برد شما به میزان شرط بندی تان در ابتدای بازی بستگی دارد؛ این که چند عدد انتخاب کرده و چه تعداد از آن ها را درست حدس زده باشید.
اما در سال ۲۰۰۳، غیب شدن عدد ۵۳ از میان اعداد چرخ رولت شهر ونیز، قماربازان را به شرط بندی های هر چه بزرگ تر بر روی این عدد سوق داد، با این اطمینان که به زودی دوباره ظاهر خواهد شد. تا اوایل ۲۰۰۵، تب ۵۳ به فروپاشی مالی هزاران نفر منجر شد و موجی از خودکشی ها را به همراه داشت. اما هیستری روز ۹ فوریه آن سال فروکش کرد، وقتی عدد ۵۳ بعد از ۱۸۲ بار ظاهر نشدن و ۴ میلیارد یورو شرط بندی بالاخره دوباره روی چرخ رولت نمایان شد.این اتفاق شاید نوعی دیوانگی به نظر بیاید اما قربانیان آن فریب استدلالی غلط را خوردند که آن را “مغالطه قمارباز” می نامند. یک اشتباه نگران کننده رایج که می تواند بسیاری از تصمیمات حرفه ای، از واکنش یک دروازه بان به ضربات پنالتی گرفته تا سرمایه گذاری در بازار سهام و حتی احکام قضایی در رابطه با پرنده های جدید پناهندگی را با اشتباه همراه کند.
برای این که بفهمید آیا شما هم تحت تاثیر این استدلال قرار می گیرید یا نه، تصور کنید موقع شیر یا خط انداختن با این نتایج روبرو شوید: شیر، شیر، خط، خط، خط، خط، خط، خط، خط، خط، خط، خط. فکر می کنید احتمال این که در پرتاب بعدی شیر بیاید، چقدر است؟ بسیاری از مردم بر این باورند که احتمالات تغییر می کند و باید میان تعداد شیرها و خط ها توازن وجود داشته باشد. بنابراین به نظر آن ها احتمال آمدن شیر در پرتاب بعدی بیشتر است. اما بنابر نظریه پایه احتمالات رویدادها از نظر آماری مستقل از یکدیگرند و این یعنی در هر پرتاب احتمالات دقیقا برابر هستند. طبق این نظریه شانس شیر آمدن همچنان ۵۰ درصد است، حتی اگر در ۵۰۰ یا ۵ هزار پرتاب قبلی پشت سر هم خط آمده باشد.
به همین دلیل احتمال این که نتیجه ۶ پرتاب شیر، خط، شیر، خط، خط، شیر شود درست با این که ۶ بار پشت هم شیر بیاید برابر است. این در حالی است که عده ای مخالف این نظریه هستند و فکر می کنند احتمال آمدن ترکیبی از شیر و خط، از این که فقط یک روی سکه پشت سر هم نمایان شود، بیشتر است.
مغالطه قمارباز، همان طور که از نامش پیداست برای پژوهشگرانی که روی بازی های شانسی مطالعه می کنند، جذابیت زیادی دارد. این استدلال به “مغالطه مونت کارلو” هم مشهور است و دلیل این نام گذاری به اتفاق معروفی برمی گردد که سال ۱۹۱۳در یکی از میزهای رولت مونت کارلو روی داد و طی آن توپ ۲۶ بار پشت سر هم در جایگاه سیاه افتاد. مطالعات مشاهداتی -با استفاده از فیلم دوربین های مدار بسته کازینو- ثابت کرده این رویداد حتی امروز هم بر شرط بندی ها اثر می گذارد.
در کمال تعجب، هوش و تحصیلات هم نمی تواند از ما در برابر این سوگیری ذهنی محافظت کند. محققان چینی و آمریکایی در یک مطالعه دریافته اند افراد با ضریب هوشی بالاتر در واقع به نسبت کسانی که در آزمون های استاندارد نمره کمتری می آورد بیشتر مستعد افتادن در دام مغالطه قمارباز هستند. دلیلش ممکن است این باشد که افراد باهوش تر، بیش از حد به الگوهای احتمالی فکر می کنند و معتقدند به اندازه کافی باهوش هستند که بتوانند رویداد بعدی را پیش بینی کنند.
دلیل این شهودهای اشتباه هر چه باشد، تحقیقات روی آن ها نشان داده مغالطه قمارباز می تواند پیامدهایی جدی فراتر از آنچه در کازینوها اتفاق می افتد، به همراه داشته باشد. به عنوان مثال این سوگیری در معاملات بازار سهام هم دیده می شود. بسیاری از تغییرات کوتاه مدت در قیمت سهام در اصل نوسانات تصادفی هستند و به گفته ماتیاس پلستر از دانشگاه پادربورن آلمان سرمایه گذاران تصمیمات خود را بر اساس این باور می گیرند که قیمت ها به زودی “تثبیت” خواهد شد. به این ترتیب، اینجا هم مثل ماجرای بخت آزمایی ایتالیا، افراد در معاملات خود برخلاف سلسله رویدادهای تصادفی قبلی عمل می کنند. پلستر می گوید: “سرمایه گذاران باید به طور میانگین به اندازه ای مساوی در جهت و برخلاف این روند معامله کنند اما چنین چیزی را در داده ها نمی بینیم.”
در قضاوت
سوگیری مغالطه قمارباز به طور ویژه در مشاغلی باعث دردسر می شود که قضاوت دور از تعصب و منصفانه در آن ها حرف اول را می زند.
گروهی از محققان به تازگی تصمیمات قضات آمریکایی در رابطه با اعطای پناهندگی به پناهجویان را مورد بررسی قرار داده اند. به طور منطقی ترتیب پرونده ها نباید در این موضوع داشته باشد. اما تحقیقات این گروه نشان داد احتمال این که قضات تحت تاثیر مغالطه قمارباز بعد از اعطای دو پناهندگی به طور متوالی، به مورد بعدی هم جواب مثبت دهند ۵.۵ درصد کمتر است؛ کاهشی قابل توجه نسبت به نرخ متوسط پذیرش درخواست پناهندگی در این کشور ( ۲۹ درصد). ظاهرا قضات، آگاهانه یا ناآگاهانه فکر می کردند احتمال قضاوت یکسان برای سه پرونده متوالی بسیار کم است و به همین دلیل تمایل بیشتری به توقف این روند داشتند.محققات پس از آن به سراغ تحلیل نحوه برخورد کارکنان بانک ها با تقاضاهای وام رفتند و یک بار دیگر شاهد تاثیر ترتیب درخواست ها در تصمیم گیری ها بودند. آن ها دریافتند احتمال رد شدن یک تقاضای وام بعد از پذیرش دو درخواست یا بیشتر به طور متوالی، ۸ درصد افزایش می یابد. عکس این موضوع هم صادق بود.
در ورزش
به عنوان آزمایش آخر، این گروه به بررسی تصمیمات داوران مسابقات در باز های لیگ برتر بیسبال آمریکا پرداختند. مطالعه آن ها در این مورد هم نشان داد احتمال اعلام خطای پرتاب از سوی داور، در صورتی که ضربه قبلی را هم نپذیرفته باشد، ۱.۵ درصد کمتر است، سوگیری اندک اما تاثیرگذار که می تواند تفاوت قابل توجهی در نتیجه بازی ایجاد کند. کلی شو، یکی از محققان این مطالعه می گوید نتایج در ابتدا باعث تعجب او شد: “چون پای افراد حرفه ای در میان است و تصمیم گیری بخشی از شغل اصلی آن هاست”. اما آن ها هم از افتادن در دام این اشتباه در امان نیستند.
فوتبالیست ها احتمالا توجه ویژه ای به مغالطه قمارباز دارند. در ضربات پنالتی، بین ۰/۲ تا ۰/۳ ثانیه طول می کشد تا توپ وارد دروازه شود. سیمچا آووگوس، از دانشگاه بن گوریون اسرائیل می گوید: “بنابراین دروازه بان باید تقریبا همزمان با تصمیم گیری زننده پنالتی در مورد نحوه زدن ضربه، بین پریدن به یکی از دو سوی دروازه یا ایستادن در مرکز آن دست به انتخاب بزند.” این یعنی تصمیم دروازه بان بر سر این که به کدام سمت شیرجه بزند در واقع حکم قمار را دارد.
آیا دروازه بان ها هم مثل قضات، مسئولان وام بانک ها و داوران بیسبال روی احتمالی خلاف سلسله رویدادهای پیشین “شرط بندی” می کنند؟ تیم تحقیقاتی آووگوس در مطالعه اخیر خود روی ضربات پنالتی در تورنمنت هایی نظیر جام جهانی و لیگ قهرمانان اروپا دریافتند جواب این سوال مثبت است. با توجه به نتایج این تحقیق، آن ها معتقدند زنندگان ضربات پنالتی می توانند با شوت کردن پی در پی توپ در یک جهت یکسان، بیشترین بهره را از این روند ببرند.بیشتر مشاغل ممکن است فکر کنند از چنین موقعیت های پر خطری فرسنگ ها دور هستند اما کلی شو معتقد است مغالطه قمارباز در بسیاری حوزه های حرفه ای دیگر هم رایج است، حتی زمانی که متوجه نیستیم که داریم به طور ناخودآگاه بر اساس احتمالات قضاوت می کنیم. او روند استخدام کارمندان را به عنوان نمونه مطرح می کند. اگر مصاحبه کنندگان با یک مورد خوب برای استخدام مواجه شوند، احتمالا دیگر انتظار روبرو شدن با یک داوطلب استثنایی دیگر را ندارند: ” و بعد احتمال این که به نفر بعد امتیاز بدی بدهیم بیشتر است”. به گفته او چنین موضوعی برای معلمان موقع نمره دادن هم صدق می کند. به طور مشابه، اگر ناشری در فکر چاپ یک کتاب جدید باشید ممکن است تنها به این خاطر که به تازگی چند رمان درجه یک دیگر سفارش داده اید، اثر بعدی جی کی رولینگ را رد کنید.بنابراین هر شغلی که داشته باشیم، بهتر است ماجرای ” تب ۵۳ ” که در ایتالیا هرج و مرجی به پا کرد را از یاد نبریم و بپذیریم شهود مان در رابطه با احتمال وقوع یک رویداد می تواند در بیشتر موارد کاملا نادرست باشد.
جنسیت فرزند
یک مورد دیگر از این سفسطه چنین است که برخی والدین بعد از داشتن چند فرزند با جنسیت یکسان، گمان می‌کنند که احتمال آمدن فرزند بعدی با جنس مخالف، بیشتر است که همین مورد را «پیر سیمون لاپلاس» در مقالهٔ سال ۱۷۹۶ خود ذکر کرده است.
جهت مشاهده تصویر بزرگ، روی تصویر بالا کلیک کنید.